Nietzsche Fryderyk Wilhelm Z genealogii moralnoĹci

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

nieczności zaciemnić się lub zgoła zagasnąć musi. Choćby się najlepiej pojęło p o ż y t e k
jakiegoś organu fizyologicznego (lub też instytucyi prawnej, obyczaju społecznego, zwyczaju
politycznego, formy w sztukach lub w kulcie religijnym), to jeszcze tem samem nie pojęliśmy
nic pod względem jego powstania. Być może, że będzie to starszym uszom brzmieć niewy-
godnie i nieprzyjemnie, gdyż oddawna sądzono, że dający się wykazać cel, pożyteczność
pewnej rzeczy, pewnej formy, pewnego urządzenia tłumaczy także powód ich powstania, że
oko sporządzone jest d o patrzenia, ręka d o chwytania. Tak też wyobrażano sobie i karę, jako
wynalezioną d o karania. Lecz wszystkie cele, wszystkie pożytki są tylko o z n a k a m i tego,
że wola mocy stała się panią czegoś mniej mocnego i wycisnęła sobą na nich znaczenie funk-
cyi; i całe dzieje jakiejś �rzeczy�, jakiegoś organu, jakiegokolwiek zwyczaju mogą być w ten
sposób dalszym ciągiem łańcucha znaków, ciągle nowych tłumaczeń i przystosowań, których
same przyczyny nie muszą znajdować się nawet między sobą w związku przyczynowym, ra-
czej w danym razie przypadkowo tylko po sobie następują i zastępują się. �Rozwój� jakiejś
rzeczy, jakiegoś zwyczaju, jakiegoś organu nie jest w ten sposób bynajmniej postępem (pro-
gressus) ku pewnemu celowi, tem mniej logicznym i najkrótszym, najmniejszym nakładem sił
i kosztów osiągnionym postępem, jeno kolejnem następstwem głębiej lub płyciej sięgają-
cych, mniej lub więcej wzajemnie niezależnych, odgrywających się w nim procesów przema-
gania, z dodatkiem oporu stosowanego każdym razem, usiłowań zmian formy w celu obrony i
reakcyi, i wyników udanych przeciwdziałań. Forma jest płynna, lecz �sens� bardziej jeszcze...
Nawet wewnątrz każdego poszczególnego organizmu nie dzieje się inaczej: z każdym istot-
nym wzrostem całości zmienia się też �sens� poszczególnych organów, w pewnych razach
częściowe ich zanikanie, ich liczebne zmniejszanie się (naprzykład przez niszczenie członków
pośrednich) może być znakiem wzrastającej siły i doskonałości. Chciałem rzec: także czę-
ściowe b e z u ż y t e c z n i e n i e, niedołężnienie i zwyrodnianie, zatracanie się sensu i celo-
wości, krótko, śmierć, należą do warunków rzeczywistego progressus, który jawi się zawsze
w postaci woli i drogi ku w i ę k s z e j m o c y i osiągany bywa zawsze kosztem licznych
mniejszych mocy. Wielkość �postępu�: m i e r z y się nawet ilością tego, co musiało mu być
p o ś w i ę c o n e m; ludzkość, jako masa poświęcona udaniu się jednej s i l n i e j s z e j spe-
cies człowieka t o b y był postęp... Podnoszę ten główny punkt widzenia metodyki histo-
rycznej tem bardziej, że sprzeciwia się właśnie panującemu instynktowi i smakowi czasu,
któryby raczej zgodził się jeszcze z bezwzględną przypadkowością, ba, z mechaniczną bez-
myślnością wszystkiego, co się dzieje, niż z teoryą, odgrywającej się we wszystkiem, co się
dzieje, w o l i m o c y. Demokratyczna idyosynkrazya do wszystkiego, co panuje i chce pa-
nować, nowoczesny m i z a r c h i z m (aby ukuć złe słowo na złą rzecz) przemienił i przebrał
się z czasem do tak duchowego i najbardziej duchowego stopnia, że dzisiaj krok za krokiem
wciska się, ś m i e się wciskać już w najsurowsze, pozornie najbardziej przedmiotowe umie-
jętności; ba, zdaje mi się, że stał się już panem całej fizyologii i nauki o życiu, ku jej szko-
dzie, jak się samo przez się rozumie, ukradłszy jej pojęcie zasadnicze, pojęcie właściwej a k t
y w n o ś c i. Wzamian wysuwa się pod naciskiem owej idyosynkrazyi na pierwszy plan
�przystosowanie�, to znaczy aktywność drugiego rzędu, czystą reaktywność, nawet życie
samo określono jako zawsze celowe wewnętrzne �przystosowywanie� do zewnętrznych oko-
liczności (Herbert Spencer). W ten sposób jednak nie rozumie się istoty życia, jego w o l i m
o c y; w ten sposób przeocza się zasadnicze pierwszeństwo, należne spontanicznym, zaczep-
nym, przekraczającym, wykładającym i kierującym w sposób nowy, kształtującym siłom,
których działanie dopiero sprowadza �przystosowanie�; w ten sposób zaprzeczono w organi-
zmie nawet władczej roli najwyższych funkcyonaryuszów, w których wola życiowa objawia
się aktywnie i kształtująco. Przypomnijmy sobie, co zarzucał Huxley Spencerowi jego �ni-
hilizm administracyjny�: lecz chodzi jeszcze o coś w i ę c e j, niż o �administrowanie�...
36
13.
Aby więc wrócić do przedmiotu, to jest do k a r y, należy w niej rozróżniać dwie rzeczy:
najpierw to, co w niej jest względnie t r w a ł e, zwyczaj, akt, �dramat�, pewną surową kolej-
ność procedur, z drugiej strony to, co w niej płynne, sens, cel, oczekiwanie, które się łączy z
wykonaniem takich procedur. Przytem przypuszczamy tylko, per analogiam, wedle wyłusz-
czonego właśnie zasadniczego punktu widzenia metodyki historycznej, że procedura sama
będzie czemś starszem, wcześniejszem, niż jej zużytkowanie do kary, że dopiero w ł o ż o n o
ją w procedurę i podsunięto jako tej procedury tłumaczenie (dawno istniejącej, lecz w innem
znaczeniu używanej), słowem, że rzecz n i e tak się ma, jak nasi naiwni genealogowie mo-
ralności i prawa dotąd przypuszczali, mniemając wszyscy razem, że procedurę w y n a l e z i
o n o dla celu kary, tak jak sobie niegdyś wyobrażano rękę wynalezioną celem chwytania. Co
się tyczy jednak owego drugiego pierwiastku w karze, płynnego, jej �sensu�, to w pózniej-
szym stanie kultury (naprzykład w Europie dzisiejszej) pojęcie �kary�: nie przedstawia fak-
tycznie wcale już jednego sensu, lecz całą syntezę �sensów�: dotychczasowe dzieje kary wo- [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Podstrony