BIOLOGICZNE I MEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU I WYCHOWANIA cz. I Andrzej Jaczewski

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

chemicznymi. Ro'l.111n~łla,ją się, więc nale\y zaliczyć je do istot \ywych. Co
prawda rozmna\ają si4 najczętEeiej i prawie wyłącznie w komórkach nosiciela,
przez wstrzykni4cie do jądra komórkowego własnego DNA. W ten sposób wprowadzają
w błąd układ informacyjny komórki i ta, zamiast namna\ać swoje komórki potomne,
namna\a wirusy. Wirusy są tak małe, \e mozna było je zobaczyć dopiero wtedy;
kiedy skonstruowano mikroskop elektronowy, czyli w połowie XX w. Poprzednio
nazywano je hipo#etycznymi zarazkami przesączalnymi, przedostawaly się bowiem
przez najdrobniejsze filtry porcelanowe, a przesącz taki miał zdoltność
wywoływania choroby. Wirusy mogą rozwijać się tylko w organizmie \ywym. Poza
ustrojem giną bardzo szybko, z wyjątkiem wirusów wywołujących chorobę Heinego-
Medina oraz \ółtaczkę.Hodowla wirusów in vitro (w szkle, w probówce) jest
mo\liwatylko na \ywym materiale - krwinkach, zarodku kurzego jaja itp.Mikroby,
najczęściej zwane bakteriami. Odkrył je w XIX w. L. Pasteur. Jest ich bardzo
wiele. Niektóre są wykorzystywane do słu\by człowiekowi - do fermentacji, do
produkcji serów, a tak\e ~z� 179
do syntezy witamin w przewodzie pokarmowym (witaminy K i zespołu witamin B). Są
na ogół po\yteczne. Mikroby chorobotwórcze poznano dość dokładnie. Większość z
nich mo\na hodować in vitro, a niektóre zostały przez człowieka wykorzystane do
produkcji szczepionek przeciw nim samym. śywotność bakterii i ich odporność są
bardzo ró\ne. Niektóre mikroby są niezwykle odporne na działanie środowiska
zewnętrznego. W glebie, a nawet w bliznach pourazowych mogą przetrwać latami.
Przykładem takiej swoistej odporności jest pałeczka tę\ca. Inne są bardzo
wra\liwe - giną przy nieznacznie nawet podwy\szonej ciepłocie, ulegają
zniszczeniu przez powszechnie stosowane środki odka\ające (mydło). Do takich
szczęśliwie zalicza się bardzo du\y mikroorganizm o wyglądzie skręconej
spiralnie nitki - krętek wywołujący kiłę, zwany bladym (w normalnych warunkach
barwienia jest pod mikroskopem niewidoczny). Ten grozny, ale bardzo wymagający
drobnoustrój ginie ju\ w temperaturze około 42�C. Tę właściwość wykorzystywano
do zwalczania go, zaka\ając chorych na kiłę dodatkowo malarią. Malaria
charakteryzuje się okresowymi napadami wysokiej gorączki, w której krętki
ginęły. Pierwotniaki. W naszych warunkach klimatycznych schorzeń wywołanyeh
pierwotniakami jest niewiele. Nale\y do nich na przykład toksoplazmoza, u kobiet
bezobjawowa, o lekkim przebiegu, a u płodu wywołująca cię\kie uszkodzenie układu
nerwowego. Grzyby (pleśnie). W szczególnych sytuacjach mogą one odgrywać wa\ną
rolę patogenną, np. w sytuacji znaczącego deficytu odporności przy zaka\eniu
wirusem HIV - w przebiegu AIDS - ludzie chorują bardzo cię\ko z powodu zaka\enia
pleśniawkami czy pierwotniakami Pneumocystis carini, normalnie dla człowieka
zdrowego niegroznymi. Ciekawe, \e zaka\eniu Pneumocystis poza chorymi na AIDS
ulegają wcześniaki, co tak\e jest wynikiem ich bardzo niskiej odporności.
Człowiek przed zaka\eniem broni się przede wszystkim systemem barier. Taką
barierę stanowi skóra. Jej odczyn jest kwaśny i dla drobnoustrojów niekorzystny.
Złuszczające się naskórki oczyszczają mechanicznie powierzchnię ciała.
Wydzielina gruczołów skóry jest dla bakterii te\ szkodliwa. Skóra jest
oczywiście barierą mechaniczną i musi być uszkodzona, by bakterie przez nią
przeniknęły. Uszkodzenie skóry i wniknięcie drobnoustrojów powoduje od yn tkanek
podskórnych i prowadzi zazwyczaj do umiejscowienia ekcji i zniszczenia
drobnoustroju. Barierę stanowi tak\e błona śluzowa. Zluz jest dla drobnoustrow
szkodliwy i stanowi osłonę dla organizmu. W przewodzie pokarowym mamy do
czynienia z barierą tkanki limfatycznej (np. migłki podniebienne) oraz barierą
chemiczną (np. kwas solny w \o4dku). W dwunastnicy bakterie nie występują.
Natomiast wieleakterii jest w dalszych odcinkach przewodu pokarmowego. Niektójak
Escharichia coli, są dla człowieka niezbędnym sojusznikiem _produkcja witamin).
Bakteryjna flora treści jelitowej jest tak\e eleentem obrony - eliminuje ona
drobnoustroje chorobotwórcze. zieje się tak na przykład przez konkurencyjne
pobieranie składniów od\ywczych niezbędnych do \ycia i namna\ania drobnoustroów.
Obronę przed zaka\eniem stanowi tak\e błona śluzowa jelita, osłaniana przez
warstwę śluzu. Detergenty, które nawet w normal.;tych warunkach są trudno
usuwalne z naczyń i spoiywanc z pokartYlem, przy braku higieny luh przy
csrczędności wculy dostu,l;~ si4 dz przewodu pokarmowego w znacznych ilościach.
I'owcrduj;~ usuwnnic warstwy ochronnej śluzu i umo\liwiaj wnikanie du kusn~kiiw,
a hc>tem do krwiobiegu ró\nych substancji normalnie nie pricnikaj.~cych. iVlo\e
to ułatwiać zaka\enie oraz prowadzić do cię\kich reakcji ulcrgicznych i
toksycznych.W układzie oddechowym funkcje obronne sprawują głównie nosbłona
śluzowa nosa. Ró\ne zanieczyszczenia wdychanego powie~t'za są przylepiane do
powierzchni błony śluzowej i wydalane ze ślu em na zewnątrz. To, co przeniknie
do dalszych odcinków, jest wy~hwytywane przez ich śluz i usuwane przez ruch
rzęskowy śluzówki. ~teakcjami obronnymi, jakby zmasowanego uwalniania się od
zanie~zyszczeń, są odruch kichania i kaszel. Ich zwalczanie bez zlikwidowania
infekcji jest wbrew interesowi ustroju. Je\eli drobnoustrój wniknie do ustroju
(do krwi), to rozpoczyna się między nimi walka. Ustrój poza barierami ma jeszcze
do dyspo~ycji bardzo precyzyjny aparat odpornościowy. Zajmuje się tym
pasjonująca, ale trudna nauka - immunologia. Bez przygotowania biochemicznego
trudno zrozumieć reakcje ustroju, dlatego mechanizmy odpornościowe omówimy w
sposób znacznie uproszczony. Zasadniczym elementem układu odpornościowego jest
układ limfatyczny. Zaliczamy do niego komórki rozsiane po całym ustroju 180 181
(limfocyty), a bardziej skupione w wątrobie, śledzionie i grasicy Poza tyrn
utkanie tkanki limfatycznej występuje w migdałkach podniebiennych, w grudkach
limfatycznych w ścianie jelit oraz w wę złach chłonnych. Układ limfatyczny
stanowi tak\e swoistą barierę filtrując krew, wychwytuje ciała obce i je
inaktywuje. W utkaniu limfatycznym są produkowane komórki wolno poruszające się
wc krwi. Układ limfatyczny powstaje ju\ u płodu. Jest on jednak niezbyt
rozbudowany, poniewa\ środowisko, w jakim przebywa płód, jest jałowe. Brak
bodzców w postaci infekcji nie sprzyja rozwojowi układu limfatycznego. Jest on
po prostu płodowi niepotrzebny, a stanowi element rozwojowy na przyszłość. To
zresztą wyjątek, u płodu wiele narządów nie pracuje na rzecz ustroju (np.
nerki), tylko przygotowuje się do przyszłego samodzielnego \ycia. Układ
limfatyczny rozwija się szczególnie między 3. a 9. rokiem \ycia. W tym okresie
śledziona jest wyjątkowo du\a, na zdjęciach rentgenowskich widać tak\e du\ą
grasicę. Migdałki podniebienne sy często tak du\e, \e utrudniają oddychanie.
Fakt, \e przerosły, dowodzi ich doniosłej roli. Usunięcie migdałków powoduje
likwidacj4 wa\nej bariery obronnej. W czasie poprzedzającym dojrzewanie układ
limfatyczny znacznie się zmniejsza, a grasica praktycznie zanika. Nie dowodzi to
obni\enia odporności. Ma ona jednak ju\ inny charakter. Mo\liwe, \e przerost [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Podstrony